परागीकरणासाठी मधमाशी पेट्यांचे व्यवस्थापन

*फळबागेत मधमाश्यांची पेटी योग्य पद्धतीने ठेवावी.

https://youtu.be/ZWiR5uRfPIg?si=vEpnqTi89Fiua-qS

नि-सर्गात परागीकरण करण्याचे

80 % टक्के काम कीटकांद्वारे होते.

त्यामध्ये मधमाश्या महत्त्वाच्या आहेत.

सध्या बदलते पर्यावरण, वृक्ष तोड आणि

अनियंत्रित कीटकनाशकांच्या वापराचा

परिणाम मधमाश्यांवर होत आहे. याचा

परिणाम डाळिंब, टरबूज, खरबूज,

कांदा बियाणे, तेलबिया आदी पिकांच्या

उत्पादनावर होत आहे. यासाठी फुलोरा

सुरू झाला, की फळबागेत मधमाश्यांच्या

पेट्या ठेवणे फायदेशीर ठरते. या मधमाशी

पेट्यांची काळजी घेणे आवश्यक असते.

मधमाशी पेटी शक्यतो फुलकळी सुरू

होण्यापूर्वी ५ ते १० दिवस आधीच

आपल्या फळबागेत आणून ठेवावी.

शास्त्रीयदृष्ट्या एका एकरासाठी चार

पेट्या ठेवण्याची शिफारस आहे

परंतु परिस्थितीनुसार व निसर्गातील

मधमाश्यांचा बागेतील वावर पाहून

निर्णय घ्यावा.

लडकी

पेटी मधमाशीपालकांकडून सायंकाळी

अंधार पडल्यावर आणावी, म्हणजे

सर्व कामकरी मधमाश्या पेटीमध्ये

आलेल्या असतात. पेटी घेण्यापूर्वी

मधमाशीपालकाद्वारे तपासून घ्यावी.

पेटी घेताना ९ ते १० फ्रेम आहेत

आणि सर्व फ्रेमवर मधमाश्या आहेत

याची तपासणी करूनच पेटी ताब्यात

घ्यावी. पेटीचे मुख्य द्वार बंद आहे

तसेच इतर कुठूनही पेटी बाहेर

मधमाश्या येत नाहीत, याची खात्री

करावी. पेटी घेऊन प्रवास करताना

पेटीची आदळआपट होणार नाही

याची काळजी घ्यावी. पेटीबरोबर

'स्टँड आणि स्टील वाट्या मधमाशी

पालकाकडून घ्याव्यात.

रात्रीच्या वेळी मधमाशी पेटी

फळबागेत अपेक्षित जागेवर ठेवावी.

■ पेटीचे मुख्यद्वार उघडून द्यावे. पेटीचे

मुख्यद्वार पूर्वेला ठेवावे. गवत किंवा

झुडपाच्या फांद्यांचा पेटीला स्पर्श

पेटीला होऊ देऊ नये. चारही बाजूंनी

पेटीला हवेशीर जागा असावी.

8 पेटी सावलीत ठेवावी. ठेवण्याची

जागा सपाट, स्वच्छ व तणविरहित

असावी. चार विटा आणि विटेवर

चार पाण्याने भरलेल्या स्टील वाट्या

ठेवल्याने मुंग्या व मुंगळे यांचा त्रास

होत नाही. वाट्यांमध्ये दिलेल्या

.स्टँडचे चार पाय पाण्यात बुडतील

असे ठेवावेत. वाटीत असणारी

पाणीपातळी दर ३ ते ४ दिवसांनी

'तपासावी. वाटीत असणारे पाणी

स्वच्छ असावे, कारण मधमाश्या ते

पाणी पितात, किंवा पेटीमध्ये तापमान

नियंत्रित करण्यासाठी पाण्याचा वापर

करतात. मधमाश्यांना कोणताही त्रास

होणार नाही याची काळजी घ्यावी,

'त्यामुळे त्यांच्या कामात व्यत्यय येत

नाही.

मधमाशी पेटी व्यवस्थित काम करते

की नाही हे बघायचे असल्यास पेटी

ठेवल्यापासून दुसऱ्या दिवशी सकाळी

साधारण ऊन पडल्यावर ८ ते ९

या वेळेत मधमाश्या पेटीच्या मुख्य

दारातून बाहेर येताना किंवा आत

जाताना दिसतात. पेटीच्या मुख्य

दरवाजातून मधमाश्यांची ये-जा दिसत

नसल्यास मधमाशीपालकास त्वरित

कळवावे. हिवाळ्यात मधमाश्या ऊन

वाढल्यावर १० ते ११ नंतर ये-जा

सुरू करतात.....:

■ बागेत फुलोरा सुरू असल्यामुळे

„

दिवसा मित्र कीटक, मधमाश्यांच्याद्वारे

परागीकरण होत असते. यादरम्यान

बागेत कीटकनाशकाची फवारणी

करू नये. फवारणीची गरज असले

तर तज्ज्ञांच्या सल्याने योग्य

कीडनाशकाची निवड करावी, योग्य

कालावधीत फवारणी करावी, त्यामुळे

मधमाश्यांना त्रास होणार नाही.

दररोज शेतावर चक्कर मारताना

पेटी ठेवलेल्या ठिकाणाची पाहणी

करावी. पाहणी दरम्यान पेटीच्या

मुख्यद्वाराजवळ १० ते ५० मधमाश्या

मेलेल्या किंवा तडफडत आढळल्यास

मधमाशीपालकास त्वरित कळवावे.

याचा अर्थ पेटी ठेवलेल्या ठिकाणाहून

१ ते २ किलोमीटर परिघात

कीटकनाशके फवारली गेल्यामुळे

किंवा आजार झाल्याने मधमाश्या

मेल्यां असल्याची शक्यता असते.

अशावेळी मधमाशीपालकास कल्पना

द्यावी.

■ परागीकरण आणि फळ सेटिंग पूर्ण

समाधानकारक झाल्यावर पेटी

मधमाशीपालकास रात्री पेटीचे

मुख्यद्वार बंद करून त्याचवेळी

पोहोच करावी. मुख्य द्वाराजवळ

मधमाश्यांचा घोळका असल्यास थोडे

पाणी फवारले की त्या पेटीत जातात,

मुख्यद्वार बंद करण्यात अडचण येत

नाही.

■ अपघाताने किंवा प्रवासात मधमाशीचा

डंख लागल्यास गोंधळून न जाता,

पेटीपासून दूर जावे. डंख नखाने

त्वचेलगत मुडपून काढावा. चक्कर

किंवा श्वास घेण्यास त्रास होत असेल.

तर त्वरित दवाखान्यात जाऊन उपचार

घ्यावा. मधमाश्या जास्त घोंघावत

असल्यास थोडा धूर केल्यास डंख

मारण्याची प्रवृत्ती कमी होते.

ऋषिकेश औताडे,

९९६०५५३४०७

(लेखक मधमाशीपालनाचे

अभ्यासक आहेत)

मधमाशीसाठी लाभदायी वृक्ष - Acacia leucophloea : देवबाभळ devbabhal, हिंवर himvar, निंबर nimbar, पांढरी बाभूळ pandhari babhul

Acacia leucophloea, ज्याला हिंवर किंवा पांढरी बाभूळ म्हणून ओळखले जाते, हे मधमाश्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त वृक्ष आहे, विशेषत: त्याच्या फुलांच्या काळात.

फुलांचा कालावधी:

फुलण्याचा हंगाम: हिंवर झाड सामान्यतः पावसाळ्यात आणि पावसाळ्यानंतरच्या सुरुवातीच्या महिन्यांमध्ये (जून ते ऑक्टोबर) फुलते, जो प्रदेशाच्या हवामानावर अवलंबून असतो.

फुले: हे झाड लहान, क्रीमी पांढरी किंवा फिकट पिवळ्या रंगाची, गंधयुक्त फुलांचे घोस तयार करते. ही फुले अमृताने समृद्ध असतात, ज्यामुळे ती मधमाश्या आणि इतर परागण करणार्‍या कीटकांसाठी अत्यंत आकर्षक ठरतात.

फुलांची रचना: फुले गाठीच्या स्वरूपात असतात, ज्यामुळे मधमाश्यांना सहज अमृत गोळा करता येते. घनरचना असलेल्या फुलांमुळे मधमाश्यांना अमृत मिळवणे सोपे होते.

मधमाश्यांसाठी महत्त्व:

अमृताचा समृद्ध स्त्रोत: हिंवरच्या फुलांमध्ये मधमाश्यांसाठी विपुल प्रमाणात अमृत असते, जे Apis dorsata, Apis cerana, आणि नि:कंठ मधमाश्या (stingless bees) यांसाठी अत्यंत उपयुक्त असते. या अमृतामुळे मध उत्पादन वाढते आणि मधमाश्यांच्या वसाहतींना स्थिर अन्नपुरवठा मिळतो.

परागकणांचा स्रोत: अमृतासोबतच, ही फुले मधमाश्यांना परागकण देखील देतात, जे त्यांच्या अळ्यांच्या वाढीसाठी अत्यंत आवश्यक असतात. या परागकणांमुळे मधमाश्यांच्या वसाहतींचे आरोग्य आणि टिकाव राखण्यास मदत होते.

अन्नाच्या कमतरतेच्या काळात मदत: हिंवरचे फुलण्याचे दिवस इतर अमृत स्त्रोतांच्या कमतरतेच्या काळात असतात, ज्यामुळे पावसाळ्यात या झाडाची फुले मधमाश्यांसाठी महत्त्वाचा अन्नस्रोत बनतात. त्यामुळे इतर फुलांची उपलब्धता नसताना देखील मधमाश्यांचे अस्तित्व टिकून राहते.

आश्रय: हे झाड मधमाश्यांना आपल्या फांद्यात सुरक्षित ठिकाण देते, जिथे मधमाश्या आपली पोळी बांधू शकतात.

हिंवरच्या फुलांनी मधमाश्यांसाठी अन्नस्रोत पुरवून त्यांच्या पोषणात मदत होते आणि पर्यावरणातील परागण प्रक्रियेला चालना मिळते, ज्यामुळे स्थानिक परिसंस्थांचा समतोल राखला जातो.

Acacia leucophloea, commonly known as Himvar or White Bark Acacia, plays a significant role in supporting bee populations, particularly through its flowering phase.

Flowering Characteristics:

Blooming Season: Acacia leucophloea typically flowers during the monsoon and early post-monsoon months (June to October), depending on the region's climate.

Flowers: The tree produces dense clusters of small, creamy-white or yellowish flowers, which have a pleasant fragrance. These flowers are rich in nectar, making them highly attractive to bees and other pollinators.

Flower Structure: The flowers are in the form of spikes, which makes them easily accessible to bees. The dense arrangement allows bees to gather nectar efficiently.

Importance to Bees:

Rich Nectar Source: The flowers of Acacia leucophloea are an abundant source of nectar, making them ideal for honeybees, particularly Apis dorsata, Apis cerana, and stingless bees. The nectar contributes to honey production and ensures a stable food supply for the bee colonies.

Pollen Source: In addition to nectar, the flowers also provide pollen, which is essential for the growth and development of bee larvae. Pollen from this tree helps maintain the health and sustainability of bee colonies.

Support During Scarcity: Acacia leucophloea's flowering phase often coincides with periods when other nectar sources are scarce, making it a vital food source for bees during the monsoon. This helps sustain bee populations during times when other flowering plants are not available.

Habitat: The tree also offers shade and a suitable environment for bees to build their hives in its branches, providing them with a safe habitat.

Acacia leucophloea's flowers are thus a critical food resource for bees, helping to maintain the balance of local ecosystems by supporting pollination and promoting biodiversity.

Beewax

Vasline/ Petroleum jelly can’t be used as a hydrate, it may retain the existing hydration but doesn’t provide any additional. It may end up drying your lips further during those hot, humid, sunny days. As name suggests it's *Petroleum Jelly* do you want to use petroleum products to your skin?

Beeswax, on the other hand, is completely natural. It has moisturizing, hydrating, healing, properties that keep your lips soft, supple, & plump. It lets your skin breathe thoroughly, doesn’t clog pores, and keeps it well hydrated on warm, sunny days. It’s a popular moisturizing compound as it contains natural emulsifiers. Beeswax also has small amounts of antibacterial agents which protects skin.

*व्हॅस्लीन की मेण लीप बाम*

व्हॅस्लीन/पेट्रोलियम जेलीचा वापर हायड्रेट म्हणून केला जाऊ शकत नाही, ते हायड्रेशन टिकवून ठेवू शकते परंतु कोणतेही अतिरिक्त प्रदान करत नाही.  थंडीच्या दिवसांमध्ये तुमचे ओठ / त्वचा आणखी कोरडे होऊ शकतात.  तसेच, पेट्रोलियम जेली त्वचेचे छिद्र बंद करते त्यामुळे घाम, धूळ, प्रदूषण, विषारी पदार्थ जमा होतात ज्यामुळे त्वचा/ ओठ काळे होतात.

नावाप्रमाणेच हे *पेट्रोलियम जेली* आहे तुम्हाला तुमच्या त्वचेसाठी पेट्रोलियम उत्पादने वापरायची आहेत का?

 दुसरीकडे, मेण वापरून बनवलेले लीपबाम पूर्णपणे नैसर्गिक आहे.  त्यात मॉइश्चरायझिंग, हायड्रेटिंग, बरे करण्याचे गुणधर्म आहेत जे तुमचे ओठ / त्वचा मऊ, लवचिक आणि मोकळे ठेवतात.  हे तुमच्या त्वचेला पूर्णपणे श्वास घेऊ देते, छिद्र बंद करत नाही आणि थंडीच्या दिवसांमध्ये ते चांगले हायड्रेटेड ठेवते.  हे एक लोकप्रिय मॉइश्चरायझिंग कंपाऊंड आहे कारण त्यात नैसर्गिक इमल्सीफायर्स आहेत.  मेनामध्ये कमी प्रमाणात बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारे घटक देखील असतात जे त्वचेचे संरक्षण करतात.

Beeswax is produced by bees; therefore, they are completely natural and renewable, which makes beeswax candles sustainable and environmentally friendly. Paraffin wax also called “petroleum wax” is derived from petroleum, coal, and oil shale and carcinogenic.

Which candles you will prefer - 

Beewax or Paraffin wax?

बागेत मधमाश्या पेट्या कश्या ठेवाव्यात?

महाराष्ट्रामध्ये डाळिंब उत्पादक किंवा फळ पिके उत्पादक (टरबूज, खरबूज) व मधमाशी पालक मधमाशी पेट्या बागेच्या आत प्रत्येक सरीला ठेवतात. हे चुकीचे आहे, पेट्या ह्या बांधावर एकत्र ठेवायला हव्या त्यामुळे मधमाश्यांना पेट्या पर्यंत पुन्हा येण्यासाठी अडचण येत नाही व उडण्यासाठी जागा मिळते. बागेत सर्वच झाडे फुले सारखी दिसत असल्याने त्यांना पेटी शोधण्यास अडचण होते, व मधमाश्या भटकण्याची शक्यता असते. तसेच, शेतकऱ्यास मधमाश्या काम करतात की नाही हे पूर्ण बागेत फिरत बसण्या पेक्षा बांधावर ठेवलेल्या पेट्यांजवळ जाऊन बघता येते. 

तसेच बांधावर हवा खेळती असते त्यामुळे मधमाश्यांचे आरोग्य चांगाचे राहते. बऱ्याच वेळा बागेत फवारणी यंत्र व इतर अवजारे वापरावी लागतात व पेट्या बागेच्या आत ठेवल्यास त्याचे दवबिंदू पेटीमध्ये जाऊन मधमाश्यांना केमिकलचा त्रास होतो. वरील दिलेल्या चित्रात दाखवल्या प्रमाणे पेटी नेहमी मोकळ्या जागेत ठेवाव्यात, मधमाश्या आपल्या बागेत जातील कारण त्यांचा फुले शोधण्याचा परिसर हा 2 ते 3 किलोमिटर पर्यंत असतो.

खरा मध म्हणजे काय ?

मधात साखर तयार होणे ही एक नैसर्गिक क्रिया आहे. मधामधे असलेल्या फ्रुटोज व ग्लुकोज यांच्या गुणोत्तरावर साखर जमा होइल की नाही हे ठरते. उदाहरन द्यायचे झाले तर सूर्यफूल, मोहरी, जांभूळ मध यात ग्लुकोजचे प्रमाण (%) हे फ्रुटोज पेक्षा जास्त असते त्यामुळे मध काढल्यानंतर त्यात लवकर साखर तयार होते. बाभूळ, ओवा यात ग्लुकोजचे प्रमाण (%) हे फ्रुटोज पेक्षा कमी असते त्यामुळे अशा मधात क्वचितच साखर जमा होते. साखर जमा झालेल्या मधला क्रीम हनी म्हणतात व भारतीय सूर्यफूल/ मोहरी क्रीम हनी साठी बाहेरच्या देशात खूप मागणी असते. 

साखर जमा होऊ नये यासाठी मोठ मोठ्या कंपन्या त्यावर प्रोसेसिंग करतात, परंतु प्रोसेसींग मध्ये मधाला दिल्या जाणाऱ्या तापमानामुळे मधातील बहुसंख्य तत्व नष्ट होतात. त्यामुळे, ग्राहकांनी रॉ/ ओरिजनल मधाची जर मागणी केली तर तसा पुरवठा होऊन, खऱ्या नैसर्गिक मधाचा गोडवा चाखता येईल. खरे तर मध जर पूर्ण परिपक्व झालेला असेल तर त्याला प्रोसेसींग करायची गरज पडत नाही. मधमाश्याच ह्या उत्कृष्ट प्रोसेसींग इंजिनियर आहेत, मध पक्व (पाण्याचे प्रमाण 20% तर शर्करेचे प्रमाण 80 % ) झाल्यावर तो मध अधिक काळ टिकावा यासाठी मधमाश्या त्या मधावर मेणाचा थर चढवतात आणि असा मध जेंव्हा मधमाशी पालक काढतो तो मध खरा लाभदायक. परंतु हल्ली उत्पन्न व पुरवठा यात खूप अंतर असल्याने हव्यासापोटी मध पक्व होण्याची वाट बघायला वेळ कोणाला नाही. त्यामुळे अपरिपक्व मध (पाण्याचे प्रमाण 20 % पेक्षा जास्त) काढून त्यावर प्रोसेसींग करून तो कृत्रिम रित्या / शास्त्रीय पद्धतीने (परंतु अनैसर्गिक रित्या) पक्व केला जातो आणि विकला जातो. 

भेसळ केलेल्या / विकत घेतलेल्या मधात सुध्धा साखर तयार होते आणि रॉ/ नैसर्गिक  मधात सुध्दा साखर तयार होते. मग ग्राहकांना प्रश्न पडतो की खरा मध कोणता. त्याला उत्तर एकच की आपण आपल्या गावात, तालुक्यात, जिल्ह्यात कार्यरत असलेल्या मधमाशी पलकास संपर्क करून, त्याच्या कडे असलेला मध विकत घेणे व तो करत असलेल्या व्यवसायास हातभार लावणे. मधमाशी पालकास सांगा साखर तयार झाली तरी चालेल परंतु आम्हाला परिपक्व झालेलाच रॉ/ नैसर्गिकच मध दया. मध ही निसर्गातील सगळ्यात अमूल्य असे अन्न असून, त्याची शुद्धता टिकवण्याची जबाबदारी ही मधमाशी पालक व ग्राहक ह्या दोघांची आहे. 

*जनहितार्थ* 

- गोदागिरी फार्म्स, श्रीरामपूर 

(मोबा. - 9960553407)

Internship Activities

1. Adding customers to WhatsApp group and keep them updated

2. JabRef reference manager software

3. Index preparation

4. Effective presentation in exhibitions

Next to learn:

1. WhatsApp Catalogue preparation

2. Power Point presentation

3. Certificate Preparation

4. Social media platform

मधमाशी पालन - व्यवसायांचा कल्पवृक्ष

*तुम्हाला माहीत असलेल्या कोणकोणत्या उद्योगांना मधमाशी पालनातून रोजगार निर्मिती होते, त्याची लिस्ट खालीलप्रमाणे ऍड करा*

1. लाकूड उद्योग 

2. लोह उद्योग 

3. शिवण उद्योग 

4. कुंभार उद्योग 

5. चर्म उद्योग 

6. वाहतूक उद्योग 

7. शेती व्यवसाय 

8. विक्री व विपणन व्यवसाय 

9. शिक्षण क्षेत्र 

10. कापड उद्योग 

11. स्टील उद्योग

12. काच उद्योग 

13. प्लास्टिक उद्योग 

14. सौंद्यप्रसाधने उद्योग - मेन 

15. औषध निर्माण / आयुर्वेद उद्योग 

16. खाद्य पदार्थ निर्मिती 

17. पॅेजिंग/ पुठ्ठा/ कागत उद्योग 

18. प्रिंटिंग उद्योग 

19. गोणपाट उद्योग 

20. हेल्थ व वेलनेस उद्योग